سهم ایران از مقالات برتر بین المللی چقدر است؟

به گزارش صندوق حمایت از تحقیقات و توسعه صنایع الکترونیک ، کمیت تولید علم تنها یکی از شاخص های رشد علمی است، اما در سند سیاست های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری به مرجعیت و دیپلماسی علمی و اثرگذاری اقتصادی علم تولید شده، اهمیت چند برابری داده شده است. امروزه تحقیقات علمی نشان می دهند که کیفیت پژوهش اصلی ترین علت افزایش مرجعیت علمی است.

دیپلماسی علمی نیز باعث افزایش کیفیت پژوهش و مرجعیت آن می گردد و اثرگذاری اقتصادی نیازمند تولید علم کاربردی است. بنابراین تکیه صرف به کمیت تولید علم باعث توسعه علمی نخواهد شد.

مقالات برتر (Top papers) به گروه اندکی از مقالات اطلاق می شود که تعداد استنادهای زیادی را دریافت کرده اند. این مقالات را مقالات یک درصد و یک دهم درصد برتر نیز می نامند که شامل مقالات پراستناد و داغ می شود.

مقالات برتر به دو دسته مقالات داغ (Hot papers) و مقالات پراستناد (Highly cited papers) تقسیم می شوند. مقاله داغ به مقاله ای اطلاق می شود که از لحاظ تعداد استنادهای دریافتی در رشته موضوعی خود در زمره مقالات یک دهم درصد برتر قرار گرفته است، در حالی که مقاله پراستناد در زمره مقالات یک درصد برتر قرار می گیرد. بازه زمانی برای محاسبه مقالات داغ دوماهه و برای مقالات پراستناد 10 ساله است، بنابراین با توجه به متوسط تعداد استنادها در هر رشته، تمامی مقالات داغ، مقاله پراستناد نبوده و همچنین عکس این حالت نیز صادق است.

بر اساس بند 9 ماده 2 اساسنامه پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) مصوب جلسه 623 شورای عالی انقلاب فرهنگی، ISC موظف است که پراستنادترین دانشگاه ها و مقامات علمی، افزایش رشد کیفی مقالات علمی کشور و دانشگاه ها و موسسات تحقیقاتی دارای برترین مقالات بین المللی را گزارش دهد که در ادامه به روند مقالات برتر ایران در 10 سال گذشته می پردازیم.

اطلاعات این گروه از پژوهش ها از پایگاه طلایه داران علم تامسون رویترز (ESI) استخراج می گردد که همواره اطلاعات 10 سال اخیر را پوشش می دهد. مقالات پراستناد و داغ بیانگر پژوهش هایی هستند که مسیر توسعه علم بین الملل را نشان می دهند. بعد از انجام یک پژوهش، اینکه سایر پژوهشگران تا چه اندازه به آن توجه کرده و آن را مبنای تحقیقات بعدی خود قرار دهند نشان دهنده اهمیت آن پژوهش بوده و در واقع پژوهش هایی هستند که جبهه های تحقیق جدید را در دنیای علم می گشایند.

هر چند لفظ مقالات برتر مصطلح است، اما مدارک مختلفی که در حوزه های علمی تولید می شوند، می توانند به مقالات برتر یا مدارک برتر تبدیل شوند. شاید علت استفاده از لفظ مقاله برتر به این دلیل است که مقالات نسبت به سایر مدارک استناد بالاتری دریافت می کنند و همچنین مدرک غالب هستند.

سهم 89 درصدی مقالات پژوهشی از کل مقالات برتر ایران

بر اساس گزارش پایگاه استنادی علوم جهان اسلام و اطلاعات پایگاه طلایه داران علم تامسون رویترز (ESI) مجموع کل مقالات برتر تولید شده توسط پژوهشگران کشور در 10 سال اخیر تا پایان شهریورماه سال 1394 برابر با 956 مورد گزارش شده که از این تعداد 853 (89 درصد) آنها را مقالات پژوهشی و103 (11 درصد ) از مقالات برتر شامل مقالات مروری می شود.

 بر این اساس تعداد مقالات برتر جمهوری اسلامی ایران در 10 سال گذشته به طور مرتب افزایش یافته است. به طوریکه در سال 2005 میلادی تنها تعداد 13 مقاله برتر موجود بود و این تعداد در سال 2006 میلادی به 32 و در سال 2007 میلادی به 57 مورد افزایش یافت.

 در سال 2011 میلادی پژوهشگران کشور موفق شدند تا تعداد 89 مقاله را در مجموع مقالات برتر دنیا جای داده و در سال 2012 میلادی  این رقم به تعداد 111 مورد افزایش یافت. در سال 2013 میلادی تعداد مقالات برتر کشور به 153 مورد و در سال 2014 میلادی با یک افزایش دیگر، تعداد این دسته از  مقالات به 245 مورد رسیده است.

با مقایسه تعداد مقالات برتر در سال 2005 میلادی نسبت به  2014 میلادی  مشخص می شود که تعداد این دسته از مقالات 19 برابر شده است. همچنین از ابتدای سال 2015 میلادی تاکنون تعداد 68 مقاله پراستناد توسط  پژوهشگران کشور در طلایه داران علم ثبت شده است.

پزشکی بالینی، صدرنشین جدول مقالات برتر دنیا

بر اساس اطلاعات پایگاه طلایه داران علم تامسون رویترز ، رشته های پزشکی بالینی، شیمی، فیزیک، مهندسی و علوم اجتماعی پنج رشته موضوعی هستند که بیشترین تعداد مقالات داغ و پراستناد دنیا در آن ها تولید شده است. در مقابل اقتصاد و بازرگانی، میکروبیولوژی و علوم هوا و فضا دارای کمترین تعداد مقالات داغ و پراستناد هستند.

جایگاه نخست مقالات مهندسی در بین مقالات برتر ایران

پژوهشگران کشور در برخی رشته های موضوعی قوی تر از سایرین ظاهر شده اند. این قیاس تنها با نگاه به میزان مقالات پراستناد در یک رشته قابل انجام نیست، بلکه بایستی به تعداد پژوهشگران کشور در آن رشته موضوعی و همچنین سهم آن رشته موضوعی از کل مقالات پراستناد دنیا نیز نگریست. پژوهشگران کشور در حوزه مهندسی موفق شده اند 351 مقاله پراستناد در سطح بین المللی تولید کنند که برابر با 3.53 درصد (سه و پنجاه و سه صدم درصد) از کل مقالات پراستناد دنیاست.

هر چند محققان شیمی با تولید تعداد 117 مقاله پراستناد و ریاضیات با تعداد 113 مقاله پراستناد دارای بیشترین تعداد مقالات از این نوع بعد از رشته موضوعی مهندسی هستند، اما وضعیت این دو رشته با یکدیگر متفاوت است. پژوهشگران حوزه ریاضی 3.19 درصد (سه ممیز 19صدم درصد) از کل مقالات پراستناد دنیا ولی پژوهشگران شیمی موفق شده اند تا حدود 0.81 درصد (هشتاد و یک صدم درصد) از کل مقالات پراستناد دنیا در این زمینه را تولید کنند. در حوزه علوم اجتماعی هم تنها 10 مقاله پراستناد تولید شده که 0.12 درصد (دوازده صدم درصد) از کل مقالات دنیا در این حوزه است.

به گزارش مرکز خبر شورای عالی انقلاب فرهنگی،در مجموع باید گفت که سهم مقالات داغ و پراستناد کشور از کل مقالات دنیا از سهم تولید علم کشور در سال 2014 میلادی پیشی گرفته است. در طول ده سال گذشته همواره سهم کمیت تولید علم کشور از سهم مقالات پراستناد و داغ دنیا کمتر بوده است، اما داده­های سال 2014 میلادی نشان می دهد که این روند برعکس شده است.