طبق تعریف واژه نامه آکسفورد علم به معنای فعالیت‌های فکری و عملی شامل مطالعه نظام‌مند ساختار و رفتار در جهان فیزیکی و طبیعی از طریق مشاهده(Observation) و آزمایش(Experimentation) است و دیپلماسی طبق واژه‌نامه دیپلماسی، ابزار اصلی ارتباطی دولت‌ها و توانمند کردن آنها در روابط است.
طی یکی دو قرن گذشته تحولات بسیار شدیدی در زندگی بشر رخ داده و اغلب آنها وابسته به تولد یک فناوری بوده اند، تحولاتی همچون انقلاب موتور بخار،ا نقلاب ارتباطات، جهانی شدن، برق،فتح فضا،واکسن فلج اطفال،پنیسیلین و ... که اگر بخواهیم واقع گرا باشیم فناوری تا بند بند جان زندگی بشر نفوذ کرده و حتی نقش جدی در زندگی سایر موجودات ایفا کرده! از گرم شدن آب و هوای زمین تا رصد زندگی حیوانات و...که به نظر میرسد این روزها زندگی بدون فناوری معنا و مفهوم ندارد و قابل تصور نیست.
پیشرفت فناوری در برخی حوزه ها تاثیر مستقیمی بر معادلات سیاسی و حکمرانی جهانی داشته، مثل فتح فضا، اختراع بمب اتم یا همین اواخر ویروس کوید 19 و حتی واکسن آن که در راه است! این نکته که فناوری تاثیر قابل توجهی بر اقتصاد هم داشته غیر قابل کتمان است و در نتیجه مهم ترین اثرگذار بر سیاست که همان اقتصاد است میتوان به جمع بندی جایگاه بی نظیر علم و فناوری رسید و به همین خاطر از نظر نگارنده توسعه فناورانه قلب توسعه پایدار است.
امروزه حتی امنیت ملی را نیز می توان به توسعه فناوری مرتبط دانست و حلقه ی مفقوده توسعه در کشورهای جهان سوم نبود و یا عدم اعتماد بر پتانسیل های توسعه فناورانه است.چرا که استعمار امروز استعمار فناوری است و کشورها زمانی جهان سوم باقی خواهند ماند که به جهان اولی ها محتاج باشند و در دنیای کنونی رکنی مهم تر از شکاف فناوری بین کشورها وجود ندارد.شکافی که سرعت عمیق شدن آن با سرعت خیلی بیشتری نسبت به جنس استعمار گذشته درحال گسترش است.به همین منظور است که طی سال های گذشته دژ های محکمی جهت ممانعت از انتقال فناوری به کشورمان صورت گرفته تا ما را از توسعه پایدار محروم نمایند.
در نتیجه این نوع نگرش است که کشورهای جهان سوم در برابر خواسته‌های کشورهای قدرتمند تسلیم می‌شوند اما همچنان جمهوری اسلامی ایران پایدار بوده و درحال فتح قله های جدید علم است.دلیل این خطای محقق شده در سیاست گذاری مخالفین توسعه ایران ،ارزیابی غلط و بستن تمام روزنه های نفوذ فناوری بود.ایزوله کامل ایران طی این سال ها باعث شد که مجبور به خودکفایی در برخی زمینه ها شود.روش اشتباهی که در تحریم های ایران اتخاذ شد و از نظر نگارنده اگر برخی فناوری ها را در اختیار ایران قرار می دادند هرگز این روند توسعه و رشد محقق نمی شد. نتیجه گیری مهم از این سناریو این است که اگر میخواهید کشوری استعمار فناوری کنید هرگز بصورت تمام و کمال آن را در حوزه ای تحریم نکنید،چرا که امکان بازگشت وی به جامعه جهانی بعنوان رقیب و قدرتی جدید دور از امکان نیست و نمونه زیسته آن جمهوری اسلامی ایران است. این نکته نیز شایسته توجه جدی است که کشورهای غربی توانایی بالایی در جزء به جزء کردن فناوری و پراکنده کردن آن دارند. نکته دیگر این است که فناوری ابزار سلطه و استعمار در قرون اخیر بوده و هست و بدیهی است که اگر پیشرفت فناوری کشورهای قدرتمند نبود، آنها توانایی تسلط بر معادلات جهانی را نداشتند. توسعه فناوری در سال های اخیر زمینه تسلط و قدرتنمایی بیش از پیش کشورهای در تراز اول جهانی را بیش از پیش کرده است. دیروز توسعه فناوری های دریایی،امروز توسعه فناوری های ماهواره ای مسبب عمیق تر شدن این شکاف فناوری بین کشورها شده اند. فناوری‌های حوزه ارتباطات نیز موتورهای جست‌وجو و شبکه‌های اجتماعی و غیره نیز بسیار به هژمونی کشورهای صاحب فناوری کمک کرده‌اند. از بعد از جنگ جهانی دوم و به خصوص پایان جنگ سرد، چرخش رقابت‌های بین‌المللی به سوی اقتصاد بوده است و امروز توسعه اقتصادی میسر نیست مگر با توسعه فناوری.
بعد از جنگ جهانی دوم دو کشور آلمان و ژاپن سیاست حکمرانی بدون قدرت نظامی را در پیش گرفتند و این بدین معنا نبود که خود را از دایره قدرت کنار بکشند و به همین جهت معادلات قدرت را به سمت قدرت اقتصادی شدن چرخاندند و به همین جهت است که شاهد آنیم که آلمان قدرت اول اروپا و ژاپن در کنار چین در آسیا عرض اندام میکنند.
امروز که جنس معادلات استعمار و بازی قدرت تغییر کرده باید توجه جدی ای داشته باشیم به توسعه اقتصادی و توسعه اقتصادی بدون توسعه فناورانه میسر نخواهد شد.دلیل در آغوش کشیده شدن توسعه فناوری توسط توسعه پایدار چیزی جز ارزش افزوده ی بالای آن نیست و همین امر باعث جذابیت بیش از پیش این حوزه برای بازیگران بین المللی شده و اما این اتفاق به سختی رقم خواهد خورد اگر مفهوم دیپلماسی علم و فناوری وجود نداشته باشد.ایران اسلامی طی سال های گذشته توانسته توازن این ادبیات را به سمت خود بچرخاند و از جایگاه فناوری در خدمت دیپلماسی بهره مند شود اما بخش مهم آن که به زودی فصل جدید آن با روی کار آمدن سیستم جدید در ایالات متحده امریکا و تغییر سیاست های جهانی در پس آن نسبت به ایران بوجود می آید،فصل دیپلماسی در اختیار فناوری است که لازم است هم نظام جمهوری اسلامی ایران و هم بازیگران جهانی این ادبیات را برای میزهای مذاکره رودرو تمرین کنند.ایرانی ها برای اینکه هوشمندانه و متخصصانه وارد بازی شوند باید تمرینی جدی را در پیش بگیرند و بازیگران و ذینفعان جهانی برای تغییر نگرش در گفتمان نسبت به ایران! چرا که ایران امروز از نظر سطح فناوری حتی با 4 سال پیش قابل مقایسه نیست و اگر هرکدام از طرفین میز این نکات را نادیده بگیرند بازی را از پیش باخته اند.
در این باب بازهم خواهم نوشت.
به وقت دقایقی پیش از جلوس مرد جدید کاخ سفید
سید علیرضا بهبهانی