پیش به سوی اقتصاد دانش بنیان
علی وحدت*
در سند چشم انداز پیش بینی شده که ایران در سال ١٤٠٤ به "جایگاه اول
اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه دست یافته و برخوردار از دانش پیشرفته و توانا
در تولید علم و فناوری" باشد. در سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی نیز " پیشتازی
اقتصاد دانش بنیان و افزایش سهم تولید و صادرات محصولات و خدمات دانش بنیان و دستیابی
به رتبه اول اقتصاد دانش بنیان در منطقه" مدنظر قرار گرفته است. همچنین در سیاست
های کلی علم و فناوری هم "توسعه صنایع و خدمات مبتنی بر علوم و فناوری های جدید
و حمایت از تولید و صادرات محصولات دانش بنیان" مورد تاکید قرار گرفته است. در
سیاست های کلی برنامه ششم نیز در بندهای مختلفی به دانش بنیان نمودن تولیدات صنعتی
و فناوری های پیشرفته و اقتصاد دانش بنیان اشاره شده است.
برنامه های پنج ساله، قوانین بودجه و دیگر قوانین و اقدامات قرار است در راستای
دستیابی به اهداف مندرج در اسناد بالادستی باشند و این مسیر را هموارتر نمایند. ولی
الزامات برای تحقق و یا نزدیک شدن به اهداف مدنظر "که مکرر مورد تاکید مقام معظم
رهبری قرار گرفته است" به صورت عملی و اکتفا نکردن به کلیات و عدم تکرار شعارگونه
این اهداف چیست؟
گام اول ارایه تصویر دقیق و شفاف از وضع موجود و فعلی کشور در زمینه تولید
و خدمات و داشته ها و پتانسیل ها در حوزه های مبتنی بر دانش است. روشن است که عدم ارایه
تصویری دقیق از وضع موجود و نیز تعیین شاخص هایی دقیق برای ارزیابی و پایش شرایط صنایع
نوین و دانش بنیان باعث خواهد شد مسیر حرکت به درستی مشخص و مرحله بندی نشده و یا هدف
گذاری دقیق نباشد و این ها ما را از رسیدن به شرایط مطلوب باز می دارد.
برای مثال در آستانه پایان برنامه پنجم، از هدف گذاری انجام شده برای رسیدن
سهم صنعت فناوری اطلاعات به ٢ درصد تولید ناخالص ملی بسیار دور هستیم. فارغ از اینکه
چقدر این هدفگذاری غیر واقع بینانه بوده و یا در این مسیر پنج ساله درست حرکت نشده
و یا امکان آن نبوده، آن چه ماحصل کار است عدم تحقق هدف مدنظر و یا حتی نزدیک شدن به
آن است. اما به واقع این به معنی عدم وجود استعداد و توانایی لازم در کشور نبوده و
این موضوع عامل عدم تحقق این دست از هدفگذاری ها نیست بلکه تدبیر لازم و پیش بینی مراحل
و اقدامات اجرایی لازم برای رسیدن به این اهداف به درستی تبیین نشده اند. به بیان دیگر
برای دست یافتن به اهداف متعالی مشخص شده در اسناد بالادستی ابتدا می بایست وضع موجود
به شکل دقیقی مشخص شود، شاخص های بررسی و پایش دایمی رشد احصاء شده، گام ها و اقدامات
ممکن و عملی تصویر شده و نهایتا اهداف میانی ( هدفگذاری پایان برنامه ٥ ساله) به شکل
واقع بینانه ترسیم شود و در این میان البته تعیین پیوست های شرایط، الزامات و نیازهای
تحقق اهداف از جمله نیازهای تامین و تجهیز مالی و حمایت های مادی و معنوی مورد نیاز
می تواند حرکت ها را واقعی‌تر کند.
می دانیم که سهم اصلی از اقتصاد مبتنی بر دانش در دنیا و تولیدات صنایع نوین
مربوط به صنعت الکترونیک و حوزه های وابسته به آن است. نگاهی به آمار صادرات صنعتی
در جهان در سال ٢٠١٤ نشان می دهد محصولات صنایع الکترونیک، الکتریکی، تجهیزات پزشکی
و ابزاردقیق با چیزی حدود ٣٠٠٠ میلیارد دلار دارای سهم عمده و از بالاترین گروه های
کالایی صادراتی می باشند.
به گواهی آمار در سال ٩٢ در ایران از حدود ٤٤٠ هزار میلیارد تومان تولیدات
صنعتی چیزی حدود ١٣ هزار میلیارد تومان سهم تولیدات صنعت الکترونیک بوده و تقریبا به
همین میزان نیز واردات رسمی داشته این و این در حالی است که چیزی کمتر از ٧٠٠ میلیارد
تومان صادرات تولیدات این صنعت بوده است. آمارها نشان می دهد در سال های اخیر سهم صنایع
الکترونیک از تولیدات صنعتی کشور تنها چیزی در حدود ٣ درصد بوده است.
این در حالیست که اگر به شرایط صنعت الکترونیک و صنایع و خدمات وابسته و نزدیک
به این حوزه توجه ویژه داشته باشیم امکان و پتانسیل تحول جدی و گام های بزرگ وجود دارد.
نمی توان هدف گذاری اقتصاد اول دانش بنیان منطقه را داشت و به حوزه صنایع
نوین و پیشرفته و محوری ترین و عمده ترین بخش آن یعنی صنایع و خدمات الکترونیک بی توجه
بود. داشته های ما در این بخش مهم و قابل توجه هستند. در این سال ها بهترین و کیفی‌ترین
منابع نیروی انسانی ما و بهترین فارغ التحصیلان مدارسمان در رشته های برق و الکترونیک،
کامپیوتر، فناوری اطلاعات و رشته های مشابه تحصیل کرده اند و در این زمینه منابع دانش
گسترده ای در کشور وجود دارد. اقتصادی که به جای تغذیه از منابع محدود زیرزمینی، متکی
به منابع لامتناهی دانش باشد بی شک پایدارتر خواهد بود.
تجربیات سال های گذشته ما نشان می دهد متخصصان ما در تامین نیازهای بخش‌هایی
که مجبور به اتکا به توان داخلی بوده ایم بسیار موفق بوده اند و نیازهای الکترونیک
بخش های دفاعی، مخابراتی، خودرو، تجهیزات مربوط به گیرنده ها و فرستنده های صدا و سیما،
رادارها، نرم افزارهای مورد نیاز بخش های مختلف و.. را مرتفع نموده اند.
اگر اعتقاد راسخ به داشته هایمان داشته باشیم و تجربیات و مسیر حرکت جهانی
را به طور دقیق مورد مطالعه قرار دهیم به نظر می توان با هدف گذاری هایی منطقی و نیز
حمایت و پشتیبانی مادی و معنوی متناسب و نیز سرمایه گذاری هایی به مراتب کمتر از صنایع
منابع بر و با ارزش افزوده پایین و قدیمی گام های موثری به سوی تحقق اقتصاد دنش بنیان
برداریم؛ با تولیداتی با ارزش افزوده بالا، با کمترین تکیه بر منابع زیرزمینی، پاک
و دوستدارم محیط زیست، ایجاد اشتغال پایدار و با ارزش برای تحصیل کردگان و حفظ استعدادهای کشور و تولیدات صادرات محور.
* رییس هیئت مدیره و مدیرعامل صندوق حمایت از تحقیقات و صنایع الکترونیک(صحا)